Prijsvraagcultuur in Nederland in opkomst – Architectuur Lokaal

De prijsvraagcultuur in Nederland is in opkomst. Vanmiddag overhandigde Cilly Jansen, directeur Architectuur Lokaal, een inventarisatie van 75 ontwerpprijsvragen uit de jaren 1993-2019 aan het College van Rijksadviseurs en aan de Vlaamse Bouwmeester bij het jaarlijkse Bouwmeestersdebat. Uit dit portfolio Prijsvraagcultuur in Nederland komt naar voren dat de jaren van de financiële crisis belangrijk zijn geweest om tot nieuwe methoden te komen die bruikbaar zijn gebleken bij de aanpak van de huidige, ingewikkelde maatschappelijke opgaven. De systematische ontwikkeling van prijsvraagprocedures door de jaren heen kon hierdoor worden verrijkt met nieuwe mogelijkheden en voorbeelden. Er worden ook steeds meer winnende plannen, steeds vaker gemaakt door jongere ontwerpers, uitgevoerd.

Innovatiebeleid
In 2016 noemde het Centraal Planbureau prijsvragen hét middel om tot kansrijk innovatiebeleid te komen. Maar het CPB stelde ook dat Nederland internationaal achterloopt als het de prijsvraagcultuur betreft. Nederland is geen land met een traditionele prijsvraagcultuur zoals Duitsland of Frankrijk, waar wetgeving voor het uitschrijven van prijsvragen voor publieke gebouwen geldt. Het bereiken van een cultuurverandering kost veel tijd, geduld en doorzettingskracht. Daarom werkt Architectuur Lokaal sinds 1993 gestaag en systematisch aan de ontwikkeling van een prijsvraagcultuur voor ontwerpopgaven in Nederland.

Opdrachtgeverschap
Er moeten nieuwe oplossingen worden gevonden voor ingewikkelde vraagstukken, terwijl het lastig is om te voorzien welke snelle veranderingen zich zullen voordoen op bijvoorbeeld het gebied van klimaat, energie en technologie. Voor opgaven waarbij de mogelijkheden voor nieuwe ontwikkelingen moeten worden onderzocht blijken prijsvragen een goed alternatief voor traditionele aanbestedingen te zijn. Hoewel opdrachtgevers nog vaak denken vanuit juridische kaders en beleid, komt uit de praktijk naar voren dat prijsvragen zowel een goede manier zijn om de opgaven helder te definiëren als om het proces van het opdrachtgeverschap op orde te krijgen. In de praktijk blijkt dit laatste blijkt minstens zo belangrijk te zijn als de uitvoering van een prijsvraag zelf.

Bouwmeesters van Nederland bijeen op Scheveningse Pier

Uitvoering
Het resultaat van prijsvragen wordt ook steeds vaker uitgevoerd. Zo wordt op dit moment onder meer gewerkt aan de uitvoering van winnende prijsvraagplannen voor de Prins Clausbrug in Dordrecht, de Kunstwerf Groningen, het Entreegebied van het AMC in Amsterdam, het Paviljoen Pinetum Blijdenstein in Hilversum, de Waterentree Werelderfgoed Kinderdijk en het Energielab Nagele.
Eigentijdse prijsvragen gaan niet meer alleen om te realiseren bouwwerken. Het is een manier van werken geworden om de juiste mensen bij elkaar te krijgen die elkaar niet vanzelfsprekend opzoeken, en die gezamenlijk de beste oplossingen voor actuele opgaven kunnen bedenken. Het gaat ook steeds vaker om oriëntatie op nieuwe opgaven, om het opzetten van ateliers waarin toekomstscenario’s voor gebiedsontwikkeling worden verkend en om het bepalen van uitgangspunten voor omgevingsvisies. Of om het bieden van experimenteerruimte aan jong talent en aan ideeën van bewoners, ondernemers en andere belanghebbenden. Resultaten worden door iedereen gedeeld en herkend, omdat vele partijen betrokken zijn bij het formuleren van de opgaven.

Nieuwe varianten
Het Portfolio Prijsvraagcultuur in Nederland bevat een inventarisatie van 75 prijsvragen waarbij Architectuur Lokaal de afgelopen 25 jaar nauw betrokken is geweest, onder meer bij het opstellen van de procedures en de begeleiding van de uitvoering. Deze prijsvragen zijn gebaseerd op openbaar toegankelijke digitale handleidingen, die in de loop der jaren onder de noemer Kompas, in samenwerking met tal van partijen, zijn gemaakt. Vooral in de jaren van de financiële crisis zijn nieuwe prijsvraagvarianten voor nieuwe opgaven ontwikkeld. De Kompas-methodieken blijken de nodige flexibiliteit te bevatten om steeds weer te kunnen worden aangepast aan de telkens veranderende opgaven en de noodzaak om daar nieuwe oplossingen voor te kunnen vinden.
Vanuit elk van de 75 prijsvragen in het Portfolio kan worden doorgelinkt naar reglementen, juryrapporten en inzendingen.

Kernprincipes
Uit het Portfolio komt een beeld van de ontwikkelingen naar voren. Wellicht kan inmiddels gesproken worden van een jonge Nederlandse prijsvraagcultuur. Alles kan, is onze ervaring bij de programmering van prijsvragen, voor wie weet wat hij ambieert. De horizon kan nog veel verder worden verbreed. Bij nieuwe, complexe opgaven maken vele belanghebbenden samen met ontwerpers plannen waaraan stapsgewijs wordt gewerkt naar daadwerkelijke realisatie. Dat vraagt wellicht om doorontwikkeling van de systematiek naar nieuwe prijsvraagprocedures, gebaseerd op een nieuwe benadering vanuit een aantal kernprincipes.

Het Steunpunt Ontwerpwedstrijden is opgericht op initiatief van de Rijksbouwmeester en ondergebracht bij Architectuur Lokaal. De handleidingen Kompas zijn gemaakt in samenspraak met Aedes (vh. NWR), Bouwend Nederland (vh. AVBB), BNA, BNI, BNSP, NEPROM, NVTL, ONRI, VNG en de ministeries van VROM, OCW, LNV, V&W, BuZa en Defensie. Het Portfolio Prijsvraagcultuur in Nederland is mede mogelijk gemaakt met een bijdrage van het ministerie van BZK.