Ontwerpen voor verduurzaming van iconische stadskerken gepresenteerd – Architectuur Lokaal

‘Ook als kerken hun functie verliezen, verliezen ze niet hun betekenis’, zo opende juryvoorzitter Floris Alkemade de openbare presentatie van de drie winnende ontwerpen van de prijsvraag ‘Sublieme schoonheid | sublieme duurzaamheid’ die gisteren plaatsvond in Eindhoven. Deze ontwerpen, gemaakt door de teams van COUP, ABT en Braaksma en Roos Architecten, zijn het resultaat van de oproep voor het verduurzamen van iconische stadskerken die eerder dit jaar werd gedaan door de Rijksbouwmeester en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in samenwerking met Architectuur Lokaal. De ontwerpen, het juryrapport en het magazine, waarin de voorstellen zijn gepubliceerd, zijn nu te downloaden.

Drie winnaars
Met de prijsvraag werd gezocht naar concrete oplossingen voor het verduurzamen van negen iconische stadskerken. Oplossingen, die nog niet eerder zijn bedacht en tegelijkertijd goed uitvoerbaar zijn, bij voorkeur ook voor andere (dorps-)kerken. Die onorthodoxe oplossingen vragen om een andere benadering van de verduurzamingsopgave. De drie winnende plannen werden op 20 oktober onder leiding van Tracy Metz gepresenteerd tijdens de Dutch Design Week.

Het plan Stof tot nadenken van COUP, Urban Producers, buro Belén, De Groene Grachten i.s.m. Hylkema Erfgoed en Bartenbach is gemaakt voor de Grote Kerk in Zwolle, de Pieterskerk in Leiden en de Stevenskerk in Nijmegen binnen het thema Binnenruimte: klimaat, gebruik en comfort.
De essentie van dit plan ligt in het zoeken naar een oplossing voor het probleem dat vaak een geheel kerkgebouw verwarmd moet worden bij het gebruik van kleine ruimtes daarbinnen. Het ontwerpvoorstel biedt, letterlijk en figuurlijk, stof tot nadenken.

Het plan De musica mundana van ABT, Obscura en Lesia Topolnyk is gemaakt voor de Der Aa-kerk in Groningen, de Grote Kerk in Naarden en de Oude Kerk in Amsterdam, binnen het thema Energiekoppelingen: opvang, energieopwekking en -uitwisseling.
Het team heeft gezocht naar een antwoord op de vraag hoe een stadskerk een bron van energie kan worden. De ontwerpers kozen voor een zichtbare toevoeging, zoals vele generaties door de eeuwen heen dat ook al hebben gedaan. Kerken worden getransformeerd in een metabolische bron. Een bron waarmee niet alleen stromen van energie en water doorheen zullen vloeien, maar ook stromen van vermaak, vriendschap, respect en erkenning.

Het plan Van besloten iconen tot verbindende volkspaleizen van Braaksma en Roos Architecten B.V, Inside Outside, Antea Group B.V. i.s.m. Johanna van Doorn Cultuurhistorie en ruimtelijke kwaliteit is gemaakt voor de Kathedrale basiliek Sint Bavo in Haarlem, de Sint Janskathedraal ’s-Hertogenbosch en de Domkerk in Utrecht, binnen het thema Verbinding met de omgeving: toegankelijkheid en inbedding.
De ontwerpers streven naar het grenzeloos toegankelijk maken van de kerken door deze als tuinen naar buiten uit te breiden en te openen naar de stad. Zij willen terug naar waar een kerk in hun ogen voor staat: stilte, rust en afstand nemen van het alledaagse. Vanuit hun visie maken ze de tuinen toegankelijk voor de stad. Met water en groen als fundament voor klimaatadaptieve en natuurinclusieve oplossingen.

Foto’s: Paul Voorham

De prijsvraag
37 multidisciplinaire ontwerpteams, bestaande uit professionals uit de ontwerpdiscipline, de duurzaamheid- en de erfgoedexpertise, reageerden op de openbare oproep om de opgave vanuit verschillende invalshoeken te bekijken. Daarbij konden zij een keuze maken uit de drie thema’s die werden aangereikt. De jury nodigde negen teams uit om een visie op de opgave te ontwikkelen. Vervolgens selecteerde de jury drie teams (één team per ontwerpthema) en vroeg de ontwerpteams om hun visie uit te werken tot een ontwerp. Hiermee was elk van de teams was in feite al de winnaar in het aan hen toegewezen thema. Bij de presentatie van de ontwerpen aan de jury was van competitie tussen de plannen dan ook geen sprake meer. Bij de eindpresentatie formuleerde de jury aanbevelingen om de ontwerpen verder te brengen.

Juryrapport en magazine Sublieme Schoonheid | Sublieme Duurzaamheid
Alle informatie over de prijsvraag, de ontwerpen en de ontwerpteams is te vinden in het magazine Sublieme Schoonheid | Sublieme Duurzaamheid. Het magazine is hiernaast te downloaden, evenals de negen visies, de drie ontwerpen en het juryrapport.

Jury De jury bestond uit:

Floris Alkemade, Rijksbouwmeester, voorzitter

Susan Lammers, algemeen directeur Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Willem Jan de Hek, predikant Protestantse Wijkgemeente Jacobikerk Utrecht
Christien Meindertsma, kunstenaar en ontwerper
Laetitia Ouillet, senior specialist, eRiskgroup
Patty Wageman, directeur Stichting Oude Groninger Kerken en vertegenwoordiger van het Grote Kerkenoverleg
Secretaris van de jury was Cilly Jansen, Architectuur Lokaal.

De Rijksbouwmeester en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed trokken bij deze prijsvraag samen op met negen iconische stadskerken. De prijsvraag is georganiseerd in samenwerking met Architectuur Lokaal.