Niet Grijs! / Publiek opdrachtgeverschap #1 – Architectuur Lokaal

Na de gemeenteraadsverkiezingen van maart 1994 werden de nieuwe bestuurders ingevoerd in het gemeentelijk architectuurbeleid, op een gezamenlijk initiatief van Architectuur Lokaal en het NAi.

Doel van het project Niet Grijs! architectuur en lokaal bestuur was informatieoverdracht aan nieuw aangetreden wethouders over het voeren van een inspirerend architectuur- en stedenbouwkundig beleid op gemeentelijk en regionaal niveau.

Het eerste deel van het project werd gevormd door een zomerconferentie voor de nieuwe bestuurders, met de bedoeling hen te enthousiasmeren en te inspireren, en hen daarnaast veel praktisch inzicht te bieden in de mogelijkheden om op lokaal niveau de kwaliteit van stedenbouw, architectuur, landschapsinrichting en openbare ruimte te bevorderen. De zomerconferentie werd georganiseerd door Architectuur Lokaal in samenwerking met het Nederlands Architectuurinstituut. Ruim 20 deskundigen, waaronder gemeentebestuurders, architecten, stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten, presenteerden vele voorbeelden en instrumenten voor kwaliteitsbeleid, zoals het structuurplan, bestemmingsplan, beeldkwaliteitplan, beheerplan, programma van eisen, grondbeleid, kosten/kwaliteitstoets, welstand, stadsarchitect, supervisor, prijsvragen en lokale architectuurcentra. Tevens werd aandacht besteed aan de relaties met milieu en sociale veiligheid.

In het programma werd het beleidsproces stap voor stap langsgegaan: van eerste oriëntatie, via overdracht van ambities, sturen tijdens het planproces, toetsen van plannen en resultaten tot en met het handhaven van de eenmaal gerealiseerde kwaliteit. De thema’s van het programma waren:

• De inspiratie, een introductie;
• De periferie, over instrumenten voor kwaliteitsbeleid bij stads- en dorpsuitbreiding;
• De opdracht, excursie en forumdiscussie over goed opdrachtgeverschap;
• De bebouwde kom, over instrumenten voor kwaliteitsbeleid bij beheer en/of herstructurering van bestaand stads- en dorpsgebied;
• De ontknoping, afsluitende discussie over lokaal architectuurbeleid.

Het tweede onderdeel van het project Niet Grijs! was het handboek voor gemeentelijk architectuurbeleid. Sinds de rijksoverheid de nota Ruimte voor Architectuur uitbracht is een toekomstgericht architectuurbeleid in steeds meer gemeenten in ontwikkeling. Er is inmiddels veel expertise op het gebied van architectuurbeleid voorhanden: er is onderzoek gedaan, er zijn publicaties verschenen, ervaringen kunnen worden uitgewisseld en methodieken en instrumenten voor mogelijk beleid zijn in opbouw. In het eerste jaar van haar bestaan heeft Architectuur Lokaal deze expertise geïnventariseerd en bestaande netwerken in kaart gebracht. Om uitwisseling van de opgedane inzichten en ervaringen in de verschillende gemeenten te bevorderen heeft Architectuur Lokaal een naslagwerk samengesteld voor lokale bestuurders en ambtenaren van gemeentelijke diensten, die werk willen maken van architectuurbeleid. Dit handboek geeft een overzicht van het veelzijdige instrumentarium dat kan worden ingezet bij het voeren van een lokaal architectuurbeleid. Er wordt een ruime omschrijving van gemeentelijk architectuurbeleid gehanteerd als onderdeel van zowel cultuurbeleid als ruimtelijk beleid. Het handboek geeft de stand van zaken weer van instrumenten, thema’s en aangrijpingspunten voor gemeentelijk architectuurbeleid.

Het handboek geeft een inventarisatie, geen recept. Omdat de invulling van een gemeentelijk architectuurbeleid sterk afhankelijk is van plaatselijke omstandigheden en karakteristieken zullen gemeenten zelf met deze inventarisatie aan het werk moeten. De bedoeling van het handboek is om lokale bestuurders en ambtenaren op het spoor te zetten.
Daarbij wordt ervan uitgegaan dat er naast een flinke dosis inspiratie ook een zekere basiskennis aanwezig is, met name wat betreft de argumentatie. In dit handboek wordt niet stil gestaan bij de vraag waarom een gemeentelijk architectuurbeleid noodzakelijk is. Voor deze eerste stappen, het opdoen van inspiratie en het vinden van argumenten, wordt verwezen naar eerdere uitgaven over kwaliteitsbeleid, zoals Kwaliteit met beleid van de Federatie Welstandstoezicht, Architectonische kwaliteit als opdracht voor openbaar bestuur van het Nederlands Architectuurinstituut, de uitgaven Voorbij het gangbare en Initiatief en inspiratie van de Werkgroep 5×5 en tenslotte de publicaties Meer dan mooi alleen en Q Werkboek van de Stichting Q. Deze uitgaven worden veelvuldig genoemd in de literatuurlijsten in dit handboek.

In 1997 publiceerde Architectuur Lokaal een tweede, geactualiseerde editie van het handboek Niet Grijs! De boeken zijn niet meer verkrijgbaar; ter inzage in de bibliotheek van Architectuur Lokaal.

Lees ook ‘Niet Grijs II, handboek voor architectuur en beleid’ , Architectuur Lokaal #16