Enquête Beleid en uitvoering gemeentelijk opdrachtgeverschap 2014-2018 – Architectuur Lokaal

Vlak voordat de gemeenteraadsverkiezingen op 21 maart 2018 in 335 van de 380 Nederlandse gemeenten werden gehouden, maakte Architectuur Lokaal traditiegetrouw de balans op van vier jaar gemeentelijk opdrachtgeverschap. Dit doen we al jarenlang samen met de wethouders die Ruimtelijke Ontwikkeling in hun portefeuille hebben of nauw met hen samenwerken. Dit jaar namen 117 wethouders deel aan het onderzoek. De vragen gingen over de afgelopen raadsperiode, over de instrumenten die de wethouders inzetten om het beleid uit te voeren en over ruimtelijke kwaliteit. Voordat aan de wethouders werd gevraagd om terug te kijken op de afgelopen jaren, vroegen we hen om vooruit te kijken naar de belangrijkste opgaven voor de toekomst.

De resultaten moeten worden bezien in een context van toenemende complexiteit (of, positiever geformuleerd: veelzijdigheid) van het bouwproces. Dat is van invloed op de verantwoordelijkheid van de gemeenten bij ruimtelijke opgaven. Om goed in te kunnen spelen op de veranderende (markt)omstandigheden zoeken alle betrokkenen naar nieuwe samenwerkingsverbanden tussen ontwerpers, opdrachtgevers, gebruikers en andere belanghebbenden. Hoe is het de wethouders vergaan de afgelopen vier jaar? Welke ruimtelijke thema’s speelden een rol? Op welk projecten zijn ze het meest trots? Waar gaan ze zich de komende vier jaar voor inzetten en wat willen ze hun opvolger meegeven?

Opvallend Niet verbazingwekkend is dat 62% van de wethouders woningbouw als belangrijke opgave voor de toekomst ziet. Opvallend is wel, dat dit percentage in 2014 nog 39% was. Waar integraliteit op papier vaak wordt benoemd, wordt dat in de praktijk nog weinig gebezigd. Zo geeft 80% van de geënquêteerde wethouders aan dat alleen de afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling bij de uitvoering van beleid betrokken is.

En terwijl de belemmeringen bij wet- en regelgeving, bezwaarprocedures en financiering zijn gehalveerd, nemen de de problemen die wethouders ervaren bij de afstemming met andere partijen toe – in het bijzonder met belanghebbenden en andere gemeenten toe. Het adagium: ‘ontslakken’ zodat met minder regelgeving uitvoering sneller zou gaan, gaat lang niet altijd op. Afstemming blijft nodig. Dat is ook te zien in de (afnemende) aandacht voor ruimtelijke kwaliteit: instrumenten om tot ruimtelijke kwaliteit te komen worden vooral geassocieerd met de kwaliteit van het proces. Als meest gebruikte instrumenten voor het realiseren van ruimtelijke kwaliteit noemen bestuurders methoden om tot draagvlak te komen. De inzet van ontwerp als middel wordt niet meer genoemd.

Top drie
Een kwart van de wethouders had achteraf gezien meer willen weten over regelgeving (26%) en een vijfde had meer willen weten over ruimtelijk beleid en financiën. Deze ‘top drie’ is dezelfde als in 2014. Meer dan in 2014 (toen een kwart, nu een derde) had nergens meer over willen weten. De wethouders noemden uiteenlopende onderwerpen waarover ze meer hadden willen discussiëren; daarbij werden de ontwikkeling van het buitengebied en de invoering van de omgevingswet het meest genoemd. Op de projecten waar zij met trots op terugkijken noemden de wethouders eveneens projecten in het kader van de ontwikkeling van buitengebied, en daarnaast woningbouw en scholen.

Er is een aantal verschuivingen ten opzichte van de vorige beleidsperiode(n) te zien in de resultaten van de enquête. Wat telkenmale niet verandert: het advies aan de opvolgers. Dat luidt elke vier jaar: “Volhouden en doorgaan!”.

Onderzoeksrapport
De resultaten zijn gepubliceerd in het onderzoeksrapport Beleid en uitvoering gemeentelijk opdrachtgeverschap 2014-2018 dat hiernaast kan worden gedownload.

De vier voorgaande enquêtes waren:
2010-2014 Wethouders Ruimtelijke Ontwikkeling blikken terug op de periode 2010 – 2014, TNS NIPO i.o.v. Architectuur Lokaal, 2014
2006-2010 Beleid en uitvoering van lokaal opdrachtgeverschap 2006-2010, TNS NIPO i.o.v. Architectuur Lokaal, 2010
2002-2006 Beleid van gemeentebestuurders als opdrachtgever bij ruimtelijke ontwikkelingen, TNS NIPO i.o.v. Architectuur Lokaal, 2006
1998-2002 Bouwen aan kwaliteit, architectuurbeleid in Nederlandse gemeenten, TNS NIPO i.o.v. Architectuur Lokaal, 2002

De enquête is een initiatief van Architectuur Lokaal en werd uitgevoerd in het kader van de Actieagenda Ruimtelijk Ontwerp. De enquête werd ondersteund door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. Het onderzoek is uitgevoerd door Kantar Public – vh. TNS NIPO (Tim de Beer, Milou Gutter en Hester Bähler) in opdracht van Architectuur Lokaal.