Waar komt de term 'bouwcultuur' vandaan? – Architectuur Lokaal

In 2018 ondertekenden de Europese ministers van Cultuur de Verklaring van Davos, waarin zij gezamenlijk verklaarden zich in te zullen zetten voor een ‘hoogstaande Baukultur voor Europa’. Architectuur Lokaal profileert zich in Nederland sinds 2007 als ‘kenniscentrum voor bouwcultuur’. Waar komt de term baukultur of bouwcultuur vandaan, en wat kan onder dit begrip worden verstaan?

Panorama Europe
In 2004 hield Architectuur Lokaal op uitnodiging van en in het Parlement van Oostenrijk, een lezing in het kader van de Oostenrijkse Parlementaire Enquête over architectuurbeleid, in Wenen. We gebruikten toen de term architectuurcultuur. We werkten via netwerken zoals het European Forum for Architectural Policies (EFAP), internationaal met instellingen uit vele andere, met name Europese landen samen. Met name via ons programma Panorama Europa (2002-2007) initieerden we concrete uitwisselingen met partnerorganisatie in Vlaanderen, Duitsland en Schotland.

Foto’s uit: Connect Baukultur, Hamburg 2010, Bundesstiftung Baukultur. Linksboven Cilly Jansen, directeur Architectuur Lokaal

Van architectuurcultuur naar baukultur en bouwcultuur
Tijdens het Duitse vooorzitterschap van de Europese Unie, in de eerste helft van 2007, vond een EFAP-bijeenkomst plaats in Hamburg, getiteld Building Culture for Sustainable Development. We vonden elkaar het Duitse begrip baukultur, waarna Architectuur Lokaal deze term onder de noemer bouwcultuur in Nederland introduceerde, in het redactioneel van het tijdschrift Architectuur Lokaal #60. Sindsdien voeren we de ondertitel ‘kenniscentrum voor bouwcultuur’ voor onze stichting. We omschrijven bouwcultuur als volgt: “Bouwcultuur gaat verder dan het architectonisch ontwerp van gebouwen. Bouwcultuur verbindt cultuurbeleid, architectuurbeleid en bouwbeleid. Bouwcultuur omvat de ruimtelijke ordening, het stedenbouwkundig ontwerp, infrastructurele werken van ingenieurs en vooral het architectonisch ontwerp en kunst in de openbare ruimte. Architectuur is daarbij een maatschappelijke, scheppende taak die wellicht kunst kan worden, maar dat niet op voorhand is. Als breed cultuurbegrip is bouwcultuur gebaseerd op de geschiedenis en traditie van een land of regio. Bouwcultuur is niet voorbehouden aan professionals, maar een verantwoordelijkheid van de samenleving als geheel en van opdrachtgevers in het bijzonder.”

Bouwcultuur internationaalArchitectuur Lokaal zet de discussie over bouwcultuur in allerlei activiteiten voort, zoals in de analyse Bouwcultuur, investeren in opdrachtgeverschap 1993-2011, die door de Minister van OCW werd betrokken bij de vormgeving van het architectuurbeleid, zoals hij op 29 september 2009 per brief aan Architectuur Lokaal liet weten. We voerden gedurende de jaren 2008-2011 Gesprekken over bouwcultuur met Nederlandse wethouders, in estafettevorm. Ook met buitenlandse partners blijven we in gesprek over bouwcultuur in de verschillende landen. In de jaren van de economische crisis een vergelijking met de bouwcultuur in de Verenigde Staten en Nederland.

Connect Baukultur
De Bundesstiftung Baukultur, opgericht na de EFAP bijeenkomst in 2007, organiseerde in 2010 de internationale netwerkbijeenkomst Connect Baukultur met vertegenwoordigers uit 18 landen, waaronder Architectuur Lokaal. De publicatie Connect Baukultur is hiernaast te lezen. De lobby werd voortgezet op Europees niveau. In 2018 ondertekenden de Europese ministers van Cultuur de Verklaring van Davos over Bouwcultuur. We lichten dit hier onder meer toe om te illustreren dat het op gang brengen van een cultuur(verandering) zeer veel tijd vraagt, en daarnaast zowel continuïteit, stabiliteit en gestaag doorzettingsvermogen vereist. Daarin ligt de kracht van Architectuur Lokaal.